Preek Paaskerk 23 juli
Over Prediker.
Prediker 1:1-11; Prediker 2:1-11; Prediker 9:1-11
Ds.Jos van Oord
Ik zou Prediker wel eens willen horen over onze tijd. Over de spanningen in de wereld, de verdeeldheid. Wat zou hij zeggen over Brexit? Of over de klimaatonderhandelingen? Of over al dat selfie-gedoe in onze dagen. Dat alles najagen van wind is? Ijdelheid? Vast wel. Het was een kritische denker, Prediker was geen timmerman of boer, of pottenbakker, maar een wijze.Een geleerde aan het hof.Een soort van geestelijk leider.Deze Prediker was meer een zoeker, iemand die ondervroeg en luisterde, mediteerde. Het is een Denker. Zijn redevoeringen zouden niet misplaatst zijn op congressen, workshops, symposia ed.
Prediker was dus allereerst een wijze.Dit boek behoort tot de wijsheidsliteratuur.Daarom mocht het uiteindelijk toch worden opgenomen in de Bijbel.Want er was aanvankelijk nogal wat bezwaren om Prediker op te nemen.Hoe kun je nu een stukje van Arnon Grunberg opnemen in een pauselijke encycliek of een column van Ephimenco in een synodale boodschap. Maar via een literaire truc kon P. worden opgenomen: het geschrift werd toegeschreven aan Salomo.
Zijn naam zegt het: Qohelet, van qahal, samenbrengen.De man die samenbrengt..samenroept.De mensen uit de straat, op een hoek Hij trok rond en vertelde. Hij gaf onderricht,
pedagogiek. Wijsheid.Chokma,praktische wijsheid. De lijnen uit de Thora en de profeten kregen gestalte in de geschriften, in een praktische levenshouding.En stelt overal vragen bij.
Als mij,zegt hij, hetzelfde beschoren is als de eerste de beste losbol...wat
heb ik mij dan ingespannen om zo’’n verstandig leven te leiden?
Prediker is dus geen doemdenker. Het klinkt pessimistisch, maar er zit bij Prediker meer achter. Zo op het eerste gezicht denk je dat het zeer negatief is. Alle geploeter blijft geploeter. En geen mens kan een wezenlijke verandering aanbrengen in het aardse gebeuren. Het ene geslacht verdwijnt voor het andere. Wat gebeurd is dat gebeurt weer. En wat gedaan is dat wordt weer gedaan. De Tsaar gaat, maar Stalin komt. Aan Hitler en zijn kampen komt een einde, maar niet aan de hongerkampen. Bootvluchtelingen wisselen oorlogsvluchtelingen af.
Een volk bevrijdt zich van een dictatuur, maar vergooit zich daarna opnieuw aan de economie van het westen. Prediker lijkt niet te geloven in de geschiedenis. Wie een kuil graaft voort een ander valt er zelf in.' Wie een muur doorbreekt zal door een slang gebeten worden'.Er is niets nieuws onder de zon.Het was er allemaal al een keer.Ook al denk je dat je iets aparts beleeft...in werkelijkheid is het niets bijzonders....och ieder mens verdwijnt en het is zo dat spoedig niemand meer denkt aan haar of hem. De mens sterft en de wereld draait op zijn eigen wijze door.Alles is ijdelheid..of beter weergegeven:alles is lucht.30 keer merkt Prediker dit op.Lucht,damp,stoom,iets dat vervliegt.Wind. Prediker prikt daarmee heen door alle schone schijn en alle valse zekerheid. Maak je geen illusies. Het gaat voorbij!En gelijk heeft hij.
In zijn tijd deden allerlei Griekse filosofieën de ronde. Beschouwingen over de mens, over het hiernamaals, de dood,over een onsterfelijke ziel...och zegt Prediker laat je niet misleiden: maak je niets wijs, allemaal worden we vergeten.Dus aub geen theologische systemen en hersenspinsels. Hij valt de systemen aan, de theorieën, de kunstmatige structuren. Alle gepraat over geluk en wijsheid, deugd en hiernamaals...wijst hij af. Het lijkt erop dat door zo'n vernietigend spreken over mensen en dingen en situaties die allemaal lucht blijken te zijn, Prediker een teleurgesteld man is, maar dat geloof ik niet.
Prediker zegt tegen zijn doelgroep: zoals jullie alles van vroeger vergeten, zo zullen je eigen werken ook verzinken in vergetelheid. Reken niet met vroeger of later, je hebt alleen nu. Dus als je het nu in je streven passeert, vergooi je je bestaan . Prediker doet niets met de eeuwigheid
of het hiernamaals. Misschien gelooft hij daar niet in, maar het hiernamaals past ook niet in zijn strategie om de lezer bij het moment
van nu terug te brengen.
Hij kijkt achter het leven. Kijkt er door heen. Prediker prikt en prikt en prikt. Hij wil een eerlijke levenshouding. Mensen moeten oprecht zijn,weet hebben van hun motieven en ook weten van het mysterie van het bestaan. Vanuit die visie wordt Prediker wel gerekend tot een van grote gelovigen van alle tijden.We kunnen er van leren. Geloof brengt hem in het alledaagse leven. Bij de keuzes die je maakt. Wil je weten wat Prediker misschien zinvol vindt, zoek dan naar wat hij niet afbreekt. Vriendschap, zorg, mededogen, overgave, lofprijzing, verwondering, eerlijke religiositeit - dat zijn allemaal dingen waar hij in dit geschrift met zijn vingers afblijft.
Hij legt accent op het NU. Heden .De kracht van vandaag. Juist dan ontdek je de fijne dingen van het leven.Eten en drinken, sexualiteit, het licht van de zon. Geniet het leven! Dat is geloven! Prediker is een levensgenieter. Als jij in een goede verhouding met God staat, dan ben je een levensgenieter. Dan mag je voortdurend in feestkleren rondlopen. Dan geniet je van je geliefde, dan drink je je wijn en eet je je brood met plezier.
Maar let wel:het is geen 'plukdedag' mentaliteit. Zoiets als: we nemen een glas en laten de wereld zoals tie was. Eten ,drinken, blij zijn is niet een tussen doorgeschoven tekst, maar heeft een betekenis. Waardeer het aardse leven, geniet ervan. Heel kleine,fijne dingen,veel moois om te
zien. Juist het leven zit zo vol met kleine waardevolle momenten van genot en geluk...van die kleine oplichtende ervaringen die een glimp van God laten zien. Misschien wel die geliefde naast je,een brief, een tvªprogramma, zomaar een ontmoeting,een glas wijn met een vriend. De natuur, de zon, het licht. Prediker hield daar zo van. Hij gunde zichzelf alle genoegens en hij ontzegde zijn ogen niet wat ze begeerden. Juist dit leven leidt tot een gelovige levenshouding.
Wie gelukkig durft te leven doet de wil van God.
Als je je ogen te goed doet,doe jij je ogen te goed aan iets dat God gemaakt heeft.Als je durft te genieten...van jezelf, dat je er mag zijn, dan rust Gods oog met welgevallen op je. Juist jouw zwoegen, jouw hebberigheid, jouw jacht naar meer verduistert het uitzicht op God.Als je hem niet meer ziet, kijk dan maar eerst eens naar jezelf!
Ik kan niet op alles ingaan uit de teksten. Wellicht later meer. Maar nu dit nog. Prediker wordt als feestrol op het Soekot gelezen, het Loofhuttenfeest , het oogstfeest.
Loofhutten: alles is binnen, de oogst. En dan ga je even in een loofhut wonen. Ik heb ze gezien op balkons en tuinen. Opgebouwd uit hout, met bladeren op het dak. Om je kwetsbaarheid te gedenken. Met elkaar. In de loofhut bedenk je dat je op JHWH en je naaste bent aangewezen en je zo moet voorbereiden op de toekomst. De loofhut verwijst naar het onderweg zijn, nog niet weten, niet af zijn. Op weg zijn naar het Land, leven van de dag. En door de bladeren van het dak heen kan je naar boven kijken, door de kieren en spleten zie je licht en lucht. Dat geeft hoop. Door die kieren komen de woorden tot je, vang ze op.Woorden waar het op aan komt: trouw en vriendschap, gerechtigheid en vrede, liefde en geborgenheid, genieten, liefde, brood en wijn,een paar woorden...en ook het woord ‘geloof’: wij zijn in de hand van Hem die ons draagt naar een toekomst waarin het leven meer is dan lucht en najagen.Dan komt het op de echte Wind aan, de storm,de ademtocht..de ruach (hebreeuws) De Geest die geen damp is. Gods geest die ons tot wijze maakt. God valt op je!